Teren gminy Czarna Białostocka przecina wiele szklaków turystycznych. Najpopularniejszym z nich jest Szlak Rękodzieła Ludowego, pozwalający poznać unikatowe, ginące rzemiosło i warsztaty twórców. Powstał w roku 1994 z inicjatywy Działu Etnografii Muzeum Podlaskiego w Białymstoku w celu ochrony i udostępnienia turystom najciekawszych ośrodków twórczości ludowej:

• obejmuje pracownie garncarskie oraz warsztat kowala w Czarnej Wsi Kościelnej,
• warsztat tradycyjnego wyrobu drewnianych łyżek w Zamczysku,
• pracownie tkactwa dwuosnowowego w Janowie i okolicznych wsiach: Wasilówce i Nowokolnie,
• pracownię rzeźbiarza ludowego w Sokółce.

Umiejętności warsztatowe najczęściej przekazywane są tu z pokolenie na pokolenie, a sposób w działających pracowniach są podobne i niezmienione od lat. Twórcy oferują pokazy wytwarzania swoich wyrobów. Istnieje też możliwość zakupu prac.

Wędrując szlakiem możemy zetknąć się z ginącymi zawodami takimi jak: garncarstwo, kowalstwo, łyżkarstwo, rzeźba czy tkactwo. Większość pracowni znajduje się na terenie Czarnej Wsi Kościelnej - znaczącym ośrodku sztuki ludowej- „zagłębiu ceramicznym”, który karierę związał z gliną. Natura hojnie wyposażyła tę ziemię w glinę, a jej pokłady znajdują się na samej powierzchni. Czarna Wieś Kościelna słynie także z unikalnego wykorzystania wyrobów ceramicznych z gliny. Kiedyś powszechnie produkowano tam i wykorzystywano dachówkę ceramiczną do budowy nie tylko dachów, ale także fundamentów, ścian domów mieszkalnych i budynków gospodarczych, nadając oryginalny, nietypowy charakter i klimat miejscowości.

Ściana wykonana z dachówki i gliny

Tu na skraju wsi, pod lasem, stoi kuźnia Mieczysława Hulewicza jednego z najaktywniejszych kowali na Podlasiu, łącząca tradycje kowalstwa ludowego i artystycznego. Pan Mieczysław pracuje w swojej kuźni już ponad 30 lat. Wcześniej było to kowalstwo czysto użytkowe, jak podkuwanie koni czy kucie narzędzi rolniczych. Teraz przed kuźnią i w galerii stoją świeczniki, piękne kute róże, rzeźby – tancerze, aniołowie i muzycy. Jest jednym z nielicznych, którzy w drodze żmudnych poszukiwań potrafili pogodzić tradycję ze współczesnością. Prace artysty odznaczają się nieprzeciętnymi walorami estetycznymi, trafiły do licznych muzeów w kraju, a także do prywatnych zbiorów w kraju i za granicą.

Odwiedzając kuźnię Mieczysława Hulewicza można zobaczyć, jak na kowadle powstają jego piękne wyroby.

W kuźni	Kowal przy pracy

Równie gorąco jak w kuźni jest w warsztatach garncarskich. Czarna Wieś Kościelna to jeden z ostatnich działających w Polsce ośrodków ceramiki siwej. Pracownie garncarskie kultywują XVIII-wieczne tradycje ręcznego wyrobu naczyń. Na początku tego stulecia na Białostocczyźnie działało kilkadziesiąt ośrodków garncarskich, ale czasy świetności i rozwoju tego rzemiosła już minęły. W chwili obecnej garncarstwo jest zanikającą dziedziną przemysłu ludowego. Tylko na Białostocczyźnie wyrabia się pękate „buńki” służące do przechowywania płynów, smukłe „ładyszki”, czyli naczynia o kształcie dzbana, niekiedy z dziobkiem lub bez, przysadziste miski, garnki i dwojaki. Przy wyrobie i wypale naczyń wykorzystuje się stare i sprawdzone technologie, a pokazy toczenia i zdobienia naczyń pełnią funkcje edukacyjne. Dla uczestników wycieczek zwiedzających pracownie garncarzy miłą pamiątką są tradycyjne siwaki o różnych kształtach i wielkościach oraz gwizdki w kształcie ptaszków. 

Pracownia J.Kudrewicza

We wsi Zamczysk - około 10 km od Czarnej Wsi znajduje się ostatnia pracownia łyżkarska. Wyrobem łyżek zajmuje się Mieczysław Baranowski. Odwiedzając warsztat możemy obserwować, jak wprawnymi ruchami i za pomocą prostych, ręcznych narzędzi i technologii stosowanych od pokoleń, wydobywa z kawałka drewna piękny kształt prostego, użytkowego przedmiotu – łyżki. Najczęściej wyrabia je z osiki, ale także z olchy, brzozy, rzadziej z klonu polnego i gruszy. Do wyrobu nadaje się drewno świeżo ścięte, mokre i niewysuszone. Dzisiaj drewniane łyżki, ogromne chochle, karobki, widelce z drzewa osikowego, czy szufelki są najczęściej przedmiotami dekoracyjnymi, rzadziej – użytkowymi i będą miłą pamiątką ze szlaku. Dalej szlak prowadzi do pracowni tkactwa dwuosnowowego w gminie Janów i rzeźbiarza w Sokółce.

W pracowni łyżkarza

Adresy, które warto zapamiętać i pod które warto zajrzeć będąc na Szlaku Rękodzieła Ludowego:

Artykuł powstał na podstawie danych Gminnego Centrum Informacji w Czarnej Białostockiej / fot. A. Kudlewski / D. Świrska